
เขื่อนคืออะไร มีประโยชน์ ประเภทและข้อเสียอย่างไรบ้าง?
เขื่อน(Dam) คือสิ่งก่อสร้างชนิดหนึ่งที่มีขนาดใหญ่ ภายในบรรจุน้ำปริมาณมหาศาล หน้าที่หลักก็เพื่อใช้กั้นทางน้ำ กักเก็บน้ำเอาไว้ อีกทั้งยังมีหน้าที่ช่วยป้องกันการเกิดน้ำท่วม ส่วนประกอบของเขื่อนจะออกแบบให้มีทางน้ำล้นเอาไว้ด้วย เพื่อช่วยระบายน้ำจากจุดที่สูงกว่าไหลไปอีกฝั่งของแม่น้ำที่กั้นกันอยู่ เป็นการก่อสร้างที่้ใช้งานกันในหลายประเทศ โดยในอดีตการสร้างเขื่อนเริ่มต้นมาจากแนวคิดเพื่อต้องการแก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำและพลังงานของประชากรในประเทศ และต่อมาก็เริ่มมีการใช้งานที่หลากหลายในด้านอื่นตามมาด้วย
ประโยชน์ของเขื่อน
1.ใช้เพื่อกักเก็บน้ำเอาไว้ใช้ในยามหน้าแล้ง ป้องกันภาวะขาดแคลนน้ำ ทำให้ชาวบ้านมีน้ำใช้ได้ตลอดทั้งปี โดยเฉพาะเขื่อนที่มีขนาดใหญ่ สามารถกระจายน้ำไปยังพื้นที่ต่าง ๆ ให้กับชาวบ้านได้เป็นบริเวณกว้าง แม้จะเป็นช่วงที่ฝนไม่ตก แต่เขื่อนจะยังช่วยให้ชาวบ้านใช้ชีวิตกันต่อไปได้โดยไม่เดือดร้อน
2.ช่วยให้มีแหล่งน้ำที่สามารถใช้ได้ในยามจำเป็นเพิ่มขึ้น ซึ่งเน้นประโยชน์ด้านการชลประทาน ทำให้ชาวบ้านไม่ขาดแคลนน้ำสำหรับเพาะปลูกพืชผักและผลไม้ ซึ่งมีผลเกี่ยวข้องกับการเกษตร ทำให้ผลผลิตสมบูรณ์ ไม่เกิดภาวะ
3.เขื่อนขนาดใหญ่ถูกใช้เป็นแหล่งผลิตไฟฟ้า เป็นตัวช่วยเพิ่มกำลังการผลิตให้มีกำลังไฟฟ้าเพียงพอกับความต้องการ ลดค่าใช้จ่ายในการนำเข้าน้ำมันเตาจากต่างประเทศไปอีกทาง
4.พื้นที่ของเขื่อนจะมีอ่างเก็บน้ำอยู่เหนือเขื่อน นิยมใช้สำหรับการเพาะเลี้ยงพันธุ์ปลาน้ำจืด และใช้สำหรับทำการประมง และนี่คือจุดที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีความสวยงาม มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว
5.อ่างเก็บน้ำที่เกิดขึ้น จะมีความสวยงาม เป็นสถานที่ ๆ ให้บรรยากาศเป็นธรรมชาติ จึงกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยว และการคมนาคม กระจายรายได้ให้กับชาวบ้านที่อยู่อาศัยในพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นการค้าขาย การเปิดให้เช่าห้องพัก หรือการขับรถรับส่งประจำทาง เป็นต้น
6.ช่วยลดการเกิดอุทกภัย เนื่องจากมีส่วนของอ่างเก็บน้ำที่ช่วยกักเก็บน้ำเอาไว้ให้ ทำหน้าที่ป้องกันน้ำท่วมในที่ราบลุ่ม ไม่ให้น้ำไหลบ่าลงมาจนทำความเสียหายต่อที่อยู่อาศัยของชาวบ้านในช่วงหน้าฝนหรือช่วงที่มีพายุเข้า
7.ช่วยให้ต้นไม้บริเวณรอบ ๆ เขื่อนและอ่างเก็บน้ำได้รับน้ำอย่างเพียงพอ เติบโตด้วยตัวเองได้ กลายเป็นธรรมชาติสีเขียวที่สวยงามและอุดมสมบูรณ์
8.ทำให้มีสิ่งมีชีวิตหลากหลายมาอาศัยอยู่ เนื่องจากมีน้ำในปริมาณที่เพียงพอต่อการดำรงชีวิตได้ตลอดทั้งปี

ประเภทของเขื่อนมีกี่แบบ?
1.เขื่อนกลวง – ลักษณะของเขื่อนมีโครงสร้างออกแบบมาเพื่อใช้รับแรงจากภายนอก ดังนั้นแรงดันน้ำที่กระทบผนังกั้นจะถูกออกแบบให้เป็นแผ่นเรียบหรือเป็นแบบครีบ ช่วยให้แรงดันน้ำที่เกิดขึ้นถ่ายเทไปยังฐานด่านล้าง ส่วนด้านหลังจะมีที่ค้ำยัน โดยทั่วไปจะผลิตด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก วัสดุที่ใช้ก่อสร้างมีเพียงไม่กี่อย่าง ถือว่ามีความปลอดภัยต่ำ แม้จะราคาประหยัด แต่กลับไม่ได้รับความนิยมมากนัก
2.เขื่อนดิน – เรียกอีกอย่างว่าเขื่อนดินถม การสร้างมาจากดินที่นำมาบดอัดรวมกันจนแน่นด้วยแรงงานเครื่องจักรและแรงงานคน คุณสมบัติหลักคือทึบน้ำ มีความแข็งแรง น้ำซึมผ่านได้ยาก
3.เขื่อนหินถม – เรียกอีกอย่างว่าเขื่อนหินทิ้ง ลักษณะคล้ายกับเขื่อนดิน แต่ใช้หินนำมาบดและอัดรวมกัน โดยได้มาจากการระเบิด ใช้เป็นเปลือกหุ้มแกนดินทึบซึ่งเป็นดินเหนียวด้านในเอาไว้สองฝั่ง ซึ่งใช้อัตราส่วนมากกว่าดิน ทำให้ถูกเรียกว่าเขื่อนหิน
4.เขื่อนคอนกรีต – เขื่อนที่ใช้วัสดุหลักเป็นคอนกรีต การออกแบบจะมีชั้นหินด้านล่างที่แข็งแรงเป็นอย่างมาก รับน้ำหนักได้ดี แบ่งออกเป็น 2 ประเภทคือ เขื่อนคอนกรีตถ่วงน้ำหนัก และเขื่อนคอนกรีตโค้ง นิยมสร้างขึ้นขวางระหว่างหุบเขา ฐานจะกว้างตามขนาดของลำน้ำ ซึ่งทำหน้าที่ต้นแรงน้ำที่ดันมาเพื่อช่วยให้เขื่อนไม่เกิดการเคลื่อนหรือล้มลงมา
ข้อเสียของเขื่อนมีอะไรบ้าง?
1.เขื่อนเป็นอันตรายต่อสัตว์และสิ่งมีชีวิตรอบ ๆ บริเวณได้ เนื่องจากเป็นการทำลายธรรมชาติเป็นบริเวณกว้าง ที่อยู่อาศัยของสัตว์ถูกทำลาย น้ำท่วม ไร้ที่อยู่อาศัย และอาจถึงขั้นสูญพันธุ์ได้
2.ดินบริเวณที่มีน้ำจากเขื่อนท่วมขังอยู่ตลอดเวลา จะกลายเป็นดินที่ไม่มีประโยชน์ เนื่องจากไม่มีแร่ธาตุ ทำให้ขาดความอุดมสมบูรณ์
3.พื้นที่ส่วนใหญ่ที่ใช้สร้างเขื่อนมาจากแหล่งธรรมชาติ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ทำให้เกิดการสูญเสียในทางธรรมชาติเป็นอย่างมาก
4.เขื่อนเปลี่ยนสภาพน้ำไหลให้กลายเป็นน้ำนิ่ง ส่งผลต่อระบบนิเวศในพื้นที่ สิ่งมีชีวิตลดลง เกิดการอพยพของปลาเป็นจำนวนมาก จนทำให้เหลือเพียงไม่กี่สายพันธุ์เท่านั้น
5.เขื่อนที่ไม่ได้มาตรฐาน อาจรับน้ำได้ไม่ดี อาจทำให้เขื่อนแตกจนเกิดเป็นอุทกภัยขั้นรุนแรง ด้วยแรงดันน้ำขนาดมหาศาล กระทบต่อบ้านเรือนและชีวิตของประชาชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่แบบไม่ทันตั้งตัวได้
จะเห็นได้ว่าเขื่อนมีทั้งข้อดีและข้อเสียที่อาจมีทั้งฝั่งที่เห็นด้วยกับการก่อสร้างและฝั่งที่ได้รับผลกระทบและเห็นผลเสียต่อสิ่งแวดล้อม เป็นการได้รับ และเสียไป เมื่อมีเขื่อนเกิดขึ้น อย่างไรก็ตามในแต่ละประเทศก็ยังมีการสร้างเขื่อนเพื่อใช้ประโยชน์ นั่นก็เพื่อป้องกันปัญหาขาดแคลนน้ำเป็นหัวใจหลัก และเพื่อประโยชน์ในด้านอื่น ตามที่ได้กล่าวไปข้างต้น